Tek haneli enflasyonun önemli bir amaç ve bunun için iktisat modelimizi büyürken cari açık vermeyen biçime getirecek katma bedelli dönüşümü yapmak gerektiğini belirten Ortan, “5 yıldan evvel tek haneye inmez. Tek haneye indirirsiniz lakin her şeyin başını, gözünü yararak indirirsiniz. İşsizlik yüzde 20’ye vurur, iktisatta bir sakinlik olur” diye konuştu. Enflasyonun 5 yıldan evvel sağlıklı olarak tek haneye inmeyeceğini lisana getiren Ortan, “Çünkü o fırsatı biraz kaçırdık. Bunu enflasyon yüzde 19 iken konuşuyor olsaydık öbür şeyler söylerdim. Ancak yüzde 85’e çıkmış, artık 43’e inecek olan bir enflasyondaki başarımızla övünürken bunları konuşunca işler gitgide zorlaşıyor. Artık 40-50 bandındaki enflasyonun yapışkanlık tesiri oluştu” diye konuştu.
Hakan Ortan, “Uzun periyodik ayağı yere basan planlar yapmak gerekiyor. 5 yıl sabredebilirsek… Ancak sabredeceğimiz şeyin de gerçek olduğunu, sonuç vereceğine daima birlikte toplum olarak inanırsak, o itimat bizde uyandırılırsa bu ülkenin 5 yıllık bir mühlet içerisinde aşamayacağı hiçbir sorun yok. Hepsini de aşabilir” dedi.
Türkiye İş Bankası Genel Müdürü Hakan Ortan ile bankacılık dalındaki son gelişmeleri konuştuk.
Para harcamayı bilmiyoruz
– Enflasyonu 1 yılda yenebilir miyiz sahiden? Ne yapmamız lazım?
Enflasyonu 1 yılda yenemeyiz. Lakin enflasyonu 3 yılda yenebiliriz. Zira içerdeki katma bedelli üretimi desteklemek için yatırım yapmak lazım. Yatırım yaptığınız vakit zati bu yatırımın kendi müddeti var. 1 yıl, 2 yıl… 1 yıl, 2 yıl boyunca buradan geri dönüş olmaz. Onlar yalnızca yatırım periyodudur. Sonra bunun geri dönüşü de faz faz olur. Sonra üretimi artırdığınızda, üretimdeki katma kıymeti arttırdığınızda birtakım şeylerin düzelmeye başladığını görürsünüz.
Biz para harcamayı bilmiyoruz. Parayı gerçek yerde harcarsak ve gerçek yerde harcadığımızın paranın geri dönüşlerini iktisatta yararını görürsek, iktisatta düzelmeyecek hiçbir şey yok. Kâfi ki parayı yanlış yerde harcamayalım, yanlış projelerde, vakitsiz projelerde harcamayalım. İsraf çok fazla. Verimliliği her kademede, yalnızca şirketlerin verimliliğine değil devletin verimliliği ve projelerin verimliliğine de uygulamak lazım. Bu noktada yapılan hoş şeyleri çok fazla sayabilirsiniz alt alta. Ancak o yapılan hoş şeylerin hangisi hangi sırada yapıldığı, hangisi artık yapılmasa da olurdu, onun yerine ne yapılmalıydı çok büyük bir tartışma ve uzlaşı gerektiren şeyler. Toplumsal uzlaşıyla yapılırsa, ortak akılla yapılırsa o vakit daha hoş olur. Yoksa öteki türlü ‘ben aklımdaki şeyleri yaparım’, kendi bildiği kadar gidebilir ve bu sırada da birtakım projeler gereksiz yere israf manasına gelebilir. Ülkemizin kaynakları o kadar sınırsız değil, tasarruflarımız o kadar bol değil. Kaynaklarımızı çok dikkatli, çok hakikat yerde kullanmamız gerekiyor. Yapamadığımız ya da eksik yaptığımız şeyin bu olduğunu düşünüyorum.
Her şeyin başını, gözünü yararak indirirsiniz
– Bahsettiğiniz siyasetlerin hayata geçmesi durumunda tek haneli bir enflasyon mu öngörüyorsunuz?
Şöyle; biz tekrar bu işe başladığımız 10 ila 20 ortasında bir banttaki enflasyonu görürüz. Tek haneli enflasyon önemli bir maksat ve bunun için bizim iktisat modelimizi büyürken cari açık vermeyen biçime getirecek katma kıymetli dönüşümü yapmış olmamız lazım. 5 yıldan evvel tek haneye inmez. Tek haneye indirirsiniz lakin her şeyin başını, gözünü yararak indirirsiniz. İşsizlik yüzde 20’ye vurur, genç işsizlik yüzde 40’a vurur, iktisatta bir sakinlik olur, enflasyon iner. Ben bu türlü bir enflasyon inmesinden bahsetmiyorum.
Ülke kalkınırken ve sağlıklı olarak büyürken enflasyonun da inmesinden bahsediyorum. 5 yıldan evvel sağlıklı olarak tek haneye inmez. Zira o fırsatı biraz kaçırdık. Bunu enflasyon yüzde 19 iken konuşuyor olsaydık öbür şeyler söylerdim. Ancak yüzde 85’e çıkmış, artık 43’e inecek olan bir enflasyondaki başarımızla övünürken bunları konuşunca işler gitgide zorlaşıyor. Bir de artık 40-50 bandındaki enflasyonun yapışkanlık tesiri oluştu. Ben en az 2, 3 yıl 40-50 bandındaki enflasyonun devam etmesinden kaygı ediyorum daha çok. Zira hiçbir siyaset, hele de 1 sene sonra öteki bir seçimi düşünen hiçbir iktidar enflasyonla o kadar kararlı gayret edemez. O yüzden seçim sonucu ne olursa olsun, kim hangi politikayı getirirse getirsin bu enflasyonla biraz yaşamak durumunda kalacağız.
Enflasyonla çaba etmenin toplumsal bedelleri var. O bedelleri siz lakin çok güçlü olduğunuz vakit topluma anlatabilirsiniz. Hele bir de bu kadar yaralı ve bu kadar örselenmiş bir topluma artık hiç kimse anlatamaz. O yüzden mecbur enflasyonu biraz uzun vadeli çözmek gerekecek diye düşünüyorum.
Korktuğum biçimde oldu
– Kredilerde bilhassa iş dünyasının çok önemli tenkitleri var. Bankalar neredeyse büsbütün kredi vermeme üzerine siyaset geliştiriyor, çok yüksek faiz oranları kelam konusu. Orada neler oluyor?
Ben aslında orada olup biteni bundan 6 ay evvel söylemiştim. Kredi faizlerinin indirilmesi sırasında bunun daha fazla kredi verilmesi ya da krediye erişilmesi için mi yapılıyor konusundaki tereddüdümü söz etmiştim. Bu, korktuğum formda oldu. İnmiş olan faiz oranlarının piyasada artık bir karşılığı maalesef yok. Siyaset faizi 8.5’e indi evet. Siyaset faizi 8.5’un ne mevduatta artık bir karşılığı var ne kredide bir karşılığı var. Burada kredide karşılığı var denebilir. Zira bu siyaset faizine bir biçimde çıpalanmış bir kredi siyaseti izleniyor. Bunun 1.4 katı, 1.8 katı aralığında kredi vermezseniz bu durumda ceza ödemeniz gerekiyor. O yüzden kredilerde sınırlamalar var. Lakin mevduatta sınırlama kalkınca, şu anda Türkiye’deki mevduat faizleri yüzde 30’lu düzeylere gelince, o kredideki sınırlama da o denli olduğu yerde kalıp 13.80 – 17.80 bandında lakin kredi verebilir durumda olduğunuzda sizin müşteriden 30 ile mevduatını alıp 13.80 ile kredi vermeniz gerekiyor. Bu yapılamadığı için, bankacılığın mevduat / kredi ortasındaki marjı, makası bozulduğu için bankalar kredileri azalttılar. Niçin azalttılar? Sizin 700 milyarlık bir kredi portföyünüz varsa ve bu mevzuda 70 milyarını siz bu halde verirseniz, 10 ay sonra külliyen ziyan eden bir banka pozisyonuna gelirsiniz. Sene sonuna geldiğinizde bilançonuzda ziyan çıkar. O yüzden 70 milyar değil de bunu 7 milyara indirirseniz daha uzun müddet dayanırsınız.
Bankalar da artık topladığı mevduat ve verdiği krediden ziyan ettiği ölçüsü, kendi kredi büyüklüklerine nazaran azaltarak siyasetin düzelmesini ve olağanlaşmasını bekliyor.
Bankalar ana faaliyetlerden ziyan ediyor
– Lakin bankalar da daima kâr ediyor?
Sürekli kâr etmiyor. Kârın nereden geldiğini, kârın kalemlerini ayrıştırmadan konuşursak ‘sürekli kâr ediyor’ diyebilirsiniz. Lakin bankalar ana faaliyetlerinden, mevduat toplama ve krediden ötürü ne kâr ediyor? Elinde bulundurduğu enflasyona endeksli kağıtlardan ötürü ne kâr ediyor? Bunun yanında öbür borsanın hareketli olmasından, kurlarından bu formda oynak olmasından ne kâr ediyor diye ayrıştırdığınızda, bankaların ana bankacılık konusunda ziyan ettiğini görürsünüz.
KKM biterse kurun hangi düzeye geleceğini hiçbirimiz bilemeyiz
– Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) Devam etmeli mi?
KKM, şu andaki düşük faiz iktisadının kuru patlatmaması için dört elle sarılmamız gereken tek eser. Kur Muhafazalı Mevduat bitirilemez. Kur Muhafazalı Mevduatı şayet bitirirseniz kurun hangi düzeye geleceğini hiçbirimiz bilemeyiz. Kur Muhafazalı Mevduata dönen mevduat o kadar arttı ki bunun birebir anda dövize yönelmemesi lazım.
Bu eserde kalıp, bunun kademeli olarak bitirilmesi lazım. Kademeli olarak bitirilmeden evvel de artı Türk lirasına olan itimadın sağlanması lazım ve yabancı para konusundaki beklentinin kırılması lazım. Yabancı parada artış olmayacak. ‘Türk lirasındaki faizler benim için daha cazip’ niyeti tasarruf sahibinde uyandırıldıktan sonra bu biter.
Yanlış matematik
– Bankalar KKM’den para kazandı o denli mi?
Bankalar KKM’den para kazanmadı. KKM’nin bankaların fon idaresine önemli katkısı oldu. Bilhassa KKM’deki faiz cap’i varken, kaldırılmamışken orada sizin 92 gün vadeyle siyaset faizinin 3.5 puan üzerinde müşteriden mevduat bulabiliyor olmanız ve kurdaki artışı Merkez Bankası’nın ya da hazinenin karşıladığı modelde, evet devlet bu hususta aslında müşteri dövize yönelmesin diye kendisi elini taşın altına koydu. Bundan da bankalar yararlı çıktı. Bankaların kârlarının bir kısmı de KKM’deki faizin bir kısmını Merkez Bankası’nın, hazinenin ödemesinden ötürü oldu.
Dolayısıyla esasen bankaların şu yanlış matematik içerisinde hâlâ ziyana geçmemiş olmasının gerisindeki en kıymetli neden, bu çeşit dayanaklar.
Her ay ceza ödüyoruz
– Elinizde çok iç borçlanma kağıdı var mı? Yüksek, düşük faizli?
Tabii ki… Yüksek faizli demeyeyim fakat bu periyodun para siyasetinin gereği olarak en az 5 yıl vadeli sabit Türk lirası faizli kâğıdı en fazla olan banka İş Bankası. Zira yabancı para mevduatı bilançosundan kovamayan en büyük banka İş Bankası… Yabancı para mevduat 131 milyar dolar ve şu andaki siyasetler yabancı para mevduatı olan bankayı cezalandırıcı nitelikte. O denli olduğu için en çok kurul ödeyen bankayız, en çok kağıdı tutan bankayız bu alanda. O nedenle müşterinin tercihine, yabancı para mevduatı seçen müşterilerin tercihine saygılıyız. Yabancı paraysa yabancı para, Türk lirasıysa Türk lirası dedim ya onun karşılığı cezası neyse öderiz dedik. O cezayı da her ay ödüyoruz. Her ay Merkez Bankası’na 200 milyon lira bundan ötürü kurul ödüyoruz. Ne kadar kağıt almamız gerekiyorsa o kağıdı alıyoruz. Hasebiyle şu andaki müşterilerimizin bu tercihinin Banka olarak bize bir bedeli var.
Ekonomide itimadın tesisi çok kıymetli
– Vatandaş, muhtemel bir matematik hesabında 2001 senaryosunu olasılığıyla ilgili ne düşünmeli?
Bu olmasın diye, Türkiye’de bir kur krizi çıkmasın diye KKM eseri var. KKM eseri hakikaten bu bahiste çok değerli bir işlev görüyor. Ben bu eseri savundum diye de çok tenkit aldım. Fakat şöyle söyleyeyim; şayet Türk lirası faizleri enflasyon yüzde 50 iken, yüzde 85 iken 8.5’ta duruyorsa Kur Muhafazalı Mevduat diye bir eser olmadan bunu sağlayamazsınız. Bu siyasetin kesinlikle destekçisi olan bir eser. Şayet düşük faiz siyasetinden yararlananlar varsa KKM sayesindedir. O nedenle KKM eserini ben bu siyasetin ayrılmaz bir bileşeni olduğunu düşünüyorum.
Hem ticaret sahibine, kredi kullanana hem bankalara çok değerli katkı sağladı. Lakin sistemde kur krizinin olmamasının teminatı olduğunu söyledim. O nedenle beklentilerin uygun yönetilmesi, iktisatta itimadın tesis edilmesi çok değerli. Bunu bozacak olan her şeyden kaçınmak gerekiyor.
Amerika Avrupa’daki örnekler burada olmaz
– Döviz cinsinden yüzde 9 ile borçlanan hazine var. Ben bankaların elindeki portföye baktığımda, tahminen çürük elmalar çıkamaz mı diye sormak istedim.
Çıkamaz. En yüksek portföyü olan benim. Ben o portföye tüm gerilim testlerini uyguladığımda olur da siyaset faizi 8.5’tan 38.5’a çıkarsa ne olur dediğimde, ben onun bilançom içinde yönetilebildiğini ve bana ziyan vermediğini gördüğüm için her bankanın da benim üzere olduğunu varsayıyorum. Bankalar, risk idaresi konusunda Türkiye’de çok ihtisaslaşmış. 2001’ten bu yana hatta 1994’ten bu vakte kriz deneyimi olan ve BDDK kurulduktan sonra çok sıkı denetlenen kurumlar olduğu için Amerika’daki, Avrupa’daki örneklerin hiçbirini Türkiye’ye uyarlayamazsınız. Bu mevzuda müsterih olabilirsiniz.
Hiç kimse bile bile krize sebebiyet vermez
– Seçim sonrasında KKM’den ani çıkış riski öngörüyor musunuz?
Öngörmüyoruz. Zira aklı başında iktisadın başına gelen her yönetici, kesinlikle onun bir çıkış stratejisini yapar. Birtakım şeyleri koltuk öğretir diye bir şey vardır. O koltuğa gelmeden evvel neyi ne kadar eleştiriyor olursanız olun, eleştirdiğiniz şeyleri düzeltme ve ‘hadi artık sen yap’ dendiğinde kesinlikle rasyoneli bulurlar. O yüzden söylenen şu anda rasyonel gelmese de iş başa düştüğünde kesinlikle rasyonelliği bulacaklardır. Ben hiç kimsenin bile bile bu türlü bir krize sebebiyet vermeyeceğini düşünüyorum. Herkes de aslında ortak akılla hareket edeceğini, aktörleri dinleyeceğini, dinlediğini söylüyor. O yüzden o denli bir risk görmüyorum.
Hazirandan sonra sistem rahatlar
– Önümüzdeki günlerde kredi sıkışıklığından çok bahsediliyor. Merkez Bankası ya da BDDK şunu yapsalar aslında biraz ortalık açılır dediğiniz bir şey var mı?
Seçime çok az kaldığı için bundan sonraki periyotta ben yeni bir değişikliğin bile kendi başına risk olduğunu düşünüyorum. O yüzden artık bu kanıksadığımız ya da alıştığımız şeyin olağanlaşması için herhalde en uygun ay Haziran ayı olur. Haziran ayında olağanlaşır. Haziran ayından sonra sistem rahatlar. O yüzden iktisattaki tüm aktörler, hazirana kadar olan periyodu geçirebilecek güçteler. Hepsinin ekonomik gücü, esnekliği var. Bankalar da uzun periyotlu destekleyemiyor tahminen lakin şu andaki 30 gün, 45 gün üzere müddetlerde bir meşakkat olmuyor.
Yorum Yok