Getty ImagesTürkiye’de seçim güvenliği ve sandıkların korunması bir müddettir seçmenlerin gündeminde. 14 Mayıs seçimlerinde sandık başlarında yaşananlar ve sonrasında sonuçlara yapılan itirazlarla da, Cumhurbaşkanlığı seçiminin 2. tipine giderken sandık güvenliği seçimin kilit mevzularından.
Millet İttifakı Cumhurbaşkanı Adayı ve CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da dün 2. çeşit seçim kampanyasının birinci basın toplantısında, “Vatanını seven sandığa gelsin” diyerek seçmenleri hem oy kullanmaya, hem de oy kullandıkları sandıkların başında durarak oylarına sahip çıkmaya çağırdı.
Peki Türkiye’de sandık başlarında ne üzere problemler yaşanıyor, misyonlu olmak hakikaten bir fark yaratabilir mi?
Müşahitler, avukatlar ve istekli müşahit oluşumlarıyla konuştuk.
SAYISAL OLARAK EŞİTLİK VAR MI?
Yüksek Seçim Heyeti’ne (YSK) nazaran “Sandık konseyi, yurt içinde bir lider, bir ihtiyar meclisi/heyeti üyesi ve son yapılan milletvekili genel seçiminde en çok oy almış olan beş siyasi partinin üyesinden oluşur. Şura üye sayısı üçten az olamaz.”
Daha çok üyesi olan ve daha örgütlü siyasi partiler, sandık konseylerinde görevlendirebilecek vazifeli sayısı bakımından avantajlılar.
Bu manada 11 milyondan fazla üyesi olan AKP de son seçimlerde sandıklarda vazifeli bulundurma manasında öbür partilere sayısal üstünlük sağlıyordu.
Sandık konseyi dışında müşahitlerin de sandık başında durma ve sürece müdahil olma hakları bulunuyor.
Oy ve Ötesi ve Türkiye Gönüllüleri üzere gönüllülük aslına dayanan müşahitlik tertipleri, sandık başlarındaki bu dağılımı çeşitlendirmeyi hedefliyor.
14 Mayıs seçimlerinde Türkiye Gönüllüleri’nin istekli sayısı 111 bin 298’di ve Türkiye’de kurulan 191 bin 885 sandıktan 145 bin 301’inin ıslak imzalı tutanağına ulaştılar. Bu toplam kullanılan oyun yüzde 80’ine denk geliyor.
Türkiye Gönüllüleri’nden Sibel Uçar, cumhurbaşkanlığı seçiminin 2. tipe gideceğinin mutlaklaştığı gün olan 16 Mayıs’ta 50 bin yeni gönüllünün daha kendilerine katılmak için müracaatta bulunduğunu söyledi.
Avukat Aslı Tarhan, Ankara Sincan’daki Şehit Yakup Çınar Ortaokulu’nda Oy ve Ötesi aracılığıyla vazife yapan bir avukat müşahit.
Okulun AKP’nin kalelerinden biri olduğuna dikkat çeken Tarhan, bu okulda öncelikli gereksinim olduğu için burayı seçtiğini söyledi:
“Ben müşahit sayısında bu seçimde (14 Mayıs) çok artış bekliyordum fakat kendi etrafımda gördüğüm kadarıyla o denli bir artış yoktu. Sayı azdı ve beşerler ekseriyetle kendi seçim etraflarına gitmek istemişler. Nitekim etraf ilçelerde ve köylerde o kadar çok müşahite muhtaçlık vardı ki, temel gayret orada oluyor. İnanılmaz organize ve örgütlü bir Cumhur İttifakı baskınlığı vardı hem sandık şurası olarak, hem müşahit olarak.”
‘HER OKULDA YÜZLERCE SORUN YAŞANDI’
Avukat Aslı Tarhan’ın gün içinde en çok şahit olduğu usulsüzlüklerden biri, oy kabinine birden çok bireyle girilmesi olmuş:
“Sadece ben o gün 4-5 sefer bu durumu tespit ettim ve sandık şurası liderlerine bunu ilettiğimde bana ‘kendilerinin inisiyatif aldığını’ söylediler. Aslında sandık konseyinin, kanunun üstünde bu türlü bir inisiyatif alma durumu yok. Tutanak tutmak istediğimde üstüme yürüyen sandık heyeti üyeleri oldu. Ben de kenara çekilip tutanağı tutana kadar sınıftan çıkmayacağımı söyledim. o sırada Oy ve Ötesi’nden okul sorumlumuz yanıma geldi ve ben dilekçemi yazdım ve ısrar ederek dilekçeyi tutanak defterine geçirdim. “
Sinem Sezer ise Türkiye Emekçi Partisi’nin (TİP) Maltepe’deki Adnan Kahveci Ortaokulu’nda okul sorumlusuydu.
“Okulda her sınıfta çok önemli sorunlar çıktı. Örneğin sabah erken gelen bir erkek, yanındaki bayanı eşi olarak tanıtmış ve oy kullanmışlar, 3-4 saat sonra gerçek eşi gelmiş ve oy kullanmadığını söylemiş. Yani adam karısının kimliğini çalıp öbür bir bayanla oy kullanmaya gelmiş, vazifeliler kimlik fotoğrafından bu kimliğin diğerine ilişkin olduğunu anlayamamışlar. Yani asıl kişi oy kullanamadı ve bu tutanağa geçti.”
“Bir sınıfta da zarf sayımı yapılmadan oy kullanımı başladı. Bu inanılmaz bir ihlale yol açıyor, bunu anlatmaya ve oy kullanımını zarflar sayılana kadar durdurmaya çalıştık lakin sandık lideri hiçbir halde kabul etmedi.
“Başka insanların yerine imza atıp hem kendi oyunu hem de diğerinin oy hakkını elinden alanlar da oldu. Bu türlü yüzlerce şey yaşandı ve bu yalnızca Maltepe’de bir okulda yaşananlar. O kadar önemli problemlerle uğraş ettik ki, her birine tutanak tutuldu ancak ne kadarı sağlıklı bir formda kayda geçer bilmiyorum.”
Getty Images‘SEÇMEN LİSTESİNDE OLMAYANLARA OY KULLANDIRILDI’
Avukat Tarhan’ın şahit olduğu usulsüzlüklerden biri de, seçmen kağıdı olan lakin o sandık listesinde ismi olmayanlara oy kullandırılması olmuş:
“Elinde seçmen kağıdı olan lakin seçmen listesinde ismi olmayan bireylere oy kullandırıldığını gördük sayım sırasında. Seçmen listesinde ismi yoksa bu insanlara oy kullandırılamaz. Bu oylar kullandırıldığı için çok fazla sayıda ‘fazla oy’ çıktı ve her sınıfta en az 1-2 tane oy yakıldı. Bu kanunda ayrıntıları anlatılan bir süreç fakat o da çok büyük bir problem haline geldi. Şayet o oy kullandırtıldığı sırada orada bir bir müşahit olsaydı ve bunu engelleseydi, bu fazladan oylar kullandırılmazdı.”
‘SÖYLEMEYE UTANIYORUM ANCAK ERKEK MÜŞAHİTLERE ÇOK GEREKSİNİMİMİZ VAR’
Avukat Tarhan, Sincan’da misyon yaptığı okulda bayan olduğu için de ayrıyeten uğraş vermek zorunda kaldığını anlatıyor:
“Bunu söylemekten utanıyorum ve benim hayat ideolojime de hiç uygun değil bunu söylemek ancak erkek müşahitlere çok muhtaçlığımız var, fizikî güce çok gereksinimimiz var zira 29 yaşında bir bayan avukat olarak orada rastgele bir sözümün ciddiye alınması için önemli bir savaş vermem gerekiyor. Şunu çok duydum ‘Sen bu halinle bana kanun mu öğreteceksin?’ Avukat olduğumu söylüyorum fakat önemsemiyorlar. Fakat erkek devreye girip birebir benim söylediklerimi söylese ‘Tamam gel kardeşim’ deyip onunla konuşuyorlar.”
Getty Images‘YÜZ YÜZE EĞİTİM ŞART’
Sandık başlarında vazife yapan avukat ve parti görevlilerine nazaran en büyük sorun, sandık liderleri da dahil sandık konseylerinin ve müşahitlerin kanunlara gereğince hakim olmaması.
Hatta TİP’in okul vazifelisi Sezer’e nazaran, AKP’nin vazifelileri seçim kanunları konusunda geri kalan partilerinkinden bilgili: “Geçersiz oylar konusunda sandık liderleri ve sandık vazifelileri inanılmaz bilgisizler. AKP dışındaki her parti ve örgüt için bu geçerli lakin AKP’liler en bilgili ve işine çalışıp gelmiş olanlardı.”
Avukat Aslı Tarhan’ın müşahedesi de benzeri: “Cumhur İttifakı’nın her sandıkta 4-5’er müşahitleri vardı ve seçim kanununu yalayıp yutmuşlardı. Millet İttifakı müşahitlerinde bilgi eksikliği gözlemledim, örgütlülük eksikliği de var.”
Türkiye Gönüllüleri de alandan benzeri geri dönüşler aldıklarını belirtti.
Uçar “Yeni bir eğitim planlaması üzerinde çalışıyoruz, günde iki tane YouTube yayını yapmayı, bunları haftasonundan başlayarak yayınlamayı planlıyoruz. Kendi web sitemizde, online ve yüz yüze eğitimlerimiz de vardı lakin artı bir de YouTube yayını yapacağız zira biz de alandan gelen haberler de çok yetersiz bilgiye sahip, donanımsız sandık vazifelilerinin olduğu istikametindeydi.”
Sezer ise sandık görevlilerine online değil, yüz yüze önemli manada bir eğitim verilmesinin kaide olduğunu söylüyor.
YETERLİ AVUKAT VAR MI?
Hem partilerin görevlendirdiği avukatların, hem de istekli avukat müşahitlerin, tutanak tutulması ve itirazlar manasında oy kullanma sürecinde bulunmaları, sandık güvenliği için değerli.
Sezer’e nazaran avukatlar, bilhassa müşahitlerin sandık heyetinde dışarıda bırakılmaya çalışıldığı durumlarda çok tesirli oluyor:
“Bazı sandık vazifelileri müşahitleri hususa dahil ettirmiyor lakin okul sorumluları ve avukatlar müdahale ettiğinde kelamlarını dinletebildiler.”
İstanbul Barosu Seçim Güvenliği Komitesi Lideri Avukat Süreyya Turan, İstanbul’da 14 Mayıs’ta yaklaşık 2500 avukatın seçimde çalıştığını, Cumhurbaşkanlığı seçiminin 2. çeşidinde ortalarına yeni meslektaşlarının da ekleneceğini söyledi.
Turan seçimden evvel bastırdıkları kitapçığın alanda çok işe yaradığına dair geri dönüşler aldıklarını söyledi:
“Bir ıstırap çıktığında, sandık başındaki şahısların kitapçıktan ilgili kanun hususunu gördüklerinde ikna oldukları iletildi bize.”
Barolar, seçim günü kurdukları seçim kriz masalarıyla da hem alandaki avukatlara hem seçmenlere takviye veriyor.
Getty ImagesBİR MÜŞAHİT SEÇİMDE FARK YARATABİLİR Mİ?
Peki istekli müşahit olmak sandık güvenliğinde bir fark yaratabilir mi?
Sandık başlarında misyon yapmış olanlara nazaran karşılık “kesinlikle evet”.
Sezer “Müşahit olarak sınıfta kendinizi çok faal hissedemeyebilirsiniz fakat okul sorumlusunu ya da avukatı aradığınızda biz o sınıfa geldiğimizde çok şey değişebiliyor. Müşahitlik son derece değerli, müşahitlerin de müdahale hakkı var. Gün uzunluğu gelemediyseniz bile sayım kısmına gelin. Bu çok çok kıymetli.
“Evde geçirilen 18 saatle okulda geçirilen 18 saatin ortasında çok önemli fark var. Okuldaki daha 6 saat üzere fakat meskende vakit, televizyon karşısında türlü manipülasyonlara maruz kalarak geçmiyor.”
Avukat Tarhan’ın da bu soruya karşılığı “Kesinlikle fark yaratabilir” oluyor:
“Orada sandık konseyi haricinde bu seçimin güvenliğini sağlayabilecek tek mecra müşahitler. Örneğin kabine iki kişi girilmesini engelleyebilir bir müşahit, ya da geçersiz oyları tespit edebilir. Bunlar o sandığın sonuçlarına çok tesir eden şeyler.”
Yorum Yok