Birçok farklı ulustan gazeteci, araştırmacı ve akademisyen, Nişantaşı Üniversitesi ile Harici.com.tr dış siyaset tahlil portalının iş birliğinde düzenlenen, “Geleceğin Güç Merkezi Türkiye” isimli panelde buluştu.
Panelin konuşmacılarından, Avusturya eski Dışişleri Bakanı Karin Kneissl, aktiflik sonrası Cumhuriyet’in sorularını yanıtladı.
Rusya-Ukrayna Savaşı, orta vadede Avrupa ve ABD ortasında bir çatlak yaratır mı?
Irak Savaşı’na yönelik hazırlıkların sürdüğü ortamı hatırlayalım. NATO ve AB içinde çok güçlü çatlaklar vardı. Çek Cumhuriyeti, Polonya ve Macaristan üzere yeni üyeler o günlerde Irak’a saldırmaktan yanaydı. Öte yandan Almanya ve Fransa çok daha isteksizdi ve ‘savaşa hayır’ diyorlardı. Avro krizinde sürtüşmeler arttı. Almanlar İtalyanlar ve Yunanlılara bütçe sıkıntılarını nasıl çözeceklerini telkin ediyorlardı. Buna ek olarak, 2015’teki göçmen krizi nedeniyle bir Doğu-Batı ayrışması yaşadık. Polonya ve Macaristan üzere ülkeler, açık hudut siyasetine katılmayacağız derken, Almanya ve Fransa farklı bir tavır sergiledi. Hasebiyle Kuzey ile Güney ve Doğu ile Batı ortasında pek çok uçurum var ve her AB ülkesinin, Washington ve transatlantik ittifakları ile farklı nitelikte alakaları var.
ABD’YE YÖNELİK İNANÇ KAYBI
Bugünlerde, dünyanın bir numaralı finans merkezi olan ABD’ye yönelik bir itimat kaybı yaşanıyor. Bunu bilhassa Suudi Arabistan ve Katar’dan gelen Orta Doğulu yatırımcılar yaşıyor, zira milyarlarca dolarlarını kaybettiler ve kaybedilen yalnızca para değil. Avrupa ve İsviçre mevzuatında hukukun nasıl çarpıtıldığını gördük. Dahası, geçen hafta sonu bir öğlenden sonra her şeyin alt üst olduğuna şahit olduk. Natürel ki finansal sistem üzerinden bir baskı var. ABD ve başka paydaşların baskısı var. Ama ben bu çatışmanın yakın vakitte sonlanacağını düşünmüyorum. Rastgele bir halde bir sonuç alınacağını da hayal edemiyorum, edemeyiz. Bu açıdan size bir senaryo sunmam pek de önemli olmaz. Söyleyebileceğim tek şey savaşta kaybedenlerin çok olduğudur. Kazanandan çok daha fazla kaybeden var.
10 yıl evvel, “Parçalanmış Dünya, Globalleşmeden Geriye Kalanlar” ismini verdiğim bir kitap yazdım, zira o yıllarda ‘küreselleşmenin bilakis işleyeceği’ bir dünyaya hakikat gittiğimizi ve 2009-2010 ekonomik krizinin, şu anda olanları tetikleyeceğini düşünüyordum. Bankacılık bölümünde yaşananlar, güç krizi ve [yüksek] enflasyon üzere olaylardan bahsediyorum. Lakin şu anda gördüğümüz şey yalnızca bir parçalanma değil. Bunun bir çeşit ‘atomizasyon’* olduğunu söyleyebilirim.
“ERDOĞAN, ESAD’LA ASLA GÖRÜŞMEM DEMİŞTİ…”
Savaşın mevcut seyri hakkındaki gözlemleriniz nelerdir? Ufukta bir tahlil var mı, yoksa tıpkı Suriye’de olduğu üzere savaşan tarafları ve bölge ülkelerini istikrarsızlaştırmaya devam mı edecek?
Suriye ile karşılaştırmanız farklı, zira son röportajlarımda bunu birkaç defa lisana getirdim. Evet, kelam konusu durum başta vekalet savaşları olmak üzere pek çok açıdan Suriye ile mukayese ediliyor. O halde, o günlerde sıkça lisana getirilen “Esad gitsin” mantrasını ele alalım, bugün de herkes daima bir ağızdan “Putin gitsin” diyor. [Oysa] müzakereleri görüyorsunuz. Esad şu anda rehabilite edilmiş durumda ve dünya sahnesine geri dönüyor. Suriye Arap Birliği’ne tekrar girecek. Büyükelçilikler geri açıldı ve Rus diplomasisi Şam, Ankara ve Moskova ortasında bir çeşit üçlü diyalog üzerinde çalışıyor. Aşikâr ki bir şeyler olacak. Yanılmıyorsam Cumhurbaşkanı Erdoğan, Esad’la asla görüşmem demişti. Meğer sonunda daima müzakere masasına geri döneriz. Lakin Avrupa Birliği bu savaşa, savaş alanında karar verileceğini söyleyerek kendini tekrarlıyor ki bu bir saçmalık.
Yaşanmış en büyük savaşlardan biri olan ve Protestanlarla Katolikleri karşı karşıya getiren Otuz Yıl Savaşı’nı ele alalım. Avrupa’nın yarısı bu savaşta ölmüştü, ancak sonunda Vestfalya’da anlaşmak zorunda kaldılar ve Yeni Dünya Tertibi kuruldu. Buna Vestfalya tertibi de deniyor ve memleketler arası bağlarımızı yürüten egemenlerin, egemenlik eşitliğini temel alan bu sistem hala bizimle. Hasebiyle, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın da müzakere edilmesi gerekecek ve bu müzakereler, tertipli müzakere merkezleri olan Cenevre ya da Viyana’da değil İstanbul’da, Pekin’de ya da Budapeşte’de yapılacak. Neden mi? Zira siz büyük NATO ortaklarından daha tarafsız bir diplomasiye, daha sağlam bir diplomatik anlayışa sahipsiniz. Dünya değişiyor ve her şey bu merkezlerde olup bitiyor, Cenevre’de değil.
“AVRUPA AÇIKÇA TARAF TUTUYOR…”
Çin’in teşebbüsüyle, İran ve Suudi Arabistan ortasında bir uzlaşı süreci başlatıldı. Çin neden bu türlü bir rol üstlendi? Yakın gelecekte farklı sıkıntılarda misal roller üstlenebilir mi?
Riyad ve Tahran ortasındaki bu yumuşamanın temelleri Umman tarafından atılmıştır. Umman diplomasisine derin hürmet duyuyorum. Seleflerimizin kapattığı, Maskat’taki büyükelçiliğimizi yine açtım, zira Sultan Kâbus bin Said’in mirasının hayranıyım. Yalnızca o da değil. Umman’da, düzgün eğitimli ve yetenekli diplomatlardan oluşan bir ekol var. Suudi Arabistan ile İran İslam Cumhuriyeti ortasındaki uzlaşma ya da yakınlaşma birkaç ay evvel başlamadı. Yer daha evvel hazırlanmıştı, lakin kimi aksaklıklar yaşandı. Zira Yemen ve Irak’ta olduğu üzere; ne vakit büyük bir dram yaşansa, bu müzakereleri de etkiliyor.
Son birkaç yılda ve bakan olduğum periyotta pek çok kişi; “Çin kıymetli bir aktör, lakin jeopolitik gücünü yansıtamıyor” diyordu. Uzmanların söylediklerinin özeti buydu. Son yıllarda Çin’in bunu yansıtabileceğinden epeyce emin olduğumu söylüyorum. 2017’de “Transatlantik’ten Pasifik’e Dünya Sisteminde Nöbet Değişimi” isimli bir kitap yazdım. Ve işte buradayız. Umman yeri hazırladı fakat Çin’in baskı yapması gerekiyordu. Umman, Suudiler ve İranlılara haydi el sıkışın diyemez lakin Çin bunu yapabilir. Çin’in şu anda her iki ülkeyle de çok güçlü bir stratejik paydaşlığı var ve her iki ülke de bununla yakından ilgileniyor. Bu da İran İslam Cumhuriyeti’ne son 40 yıldır hiç sahip olmadığı bir hareket alanı sağlıyor. Çinliler de İran kelam konusu olduğunda ABD yaptırımlarını umursamıyorlar. Suudi Arabistan da savaştan çıkmak istedi ve hareket yaparak kendisini görünür hale getirdi. Bu [neresinden bakarsanız] bir yarar.
Ukrayna’ya gelince, Ukrayna Devlet Lideri Zelenski [Çin’in sunduğu] 12 hususa ilgi gösterdi. Lakin Çin’in bu teşebbüsü Brüksel ve Washington tarafından çok kaba bir biçimde reddedildi. Her ikisi de bunun bir barış planı olmadığını, yalnızca bir başlıklar listesi olduğunu söyledi. Bu durumda Çin baskı uygulayabilir, lakin Avrupa Birliği kendi hareketleri nedeniyle her türlü diplomatik rolün dışındadır, zira çok açık bir halde taraf tutmaktadır.
Geçmişte niyet kuruluşlarıyla konuştuğumda dünya nizamının Atlantik’ten Pasifiğe geçmesine pek sıcak bakmadıklarını gördüm. “Evet, İpek yolu inisiyatifi üzere adımlar yatırımcılar için uygun olsa da Çin’in gücünü uzak diyarlarda gösterebiliyor olması gerekir” diyorlardı. Bugün Çin bunu yapabiliyor.
“DEREYİ GÖRMEDEN PAÇALARI SIVAMAMAK GEREK…”
Türkiye’de seçimler yaklaşıyor. Muhalefet bloku iktidara gelmesi halinde mevcut hükümetten farklı bir dış siyaset yönelimine girebilir. Bu durum global istikrarları nasıl tesirler?
Seçimler konusunda çok ayrıntılı bilgi sahibi değilim, lakin dereyi görmeden paçaları sıvamamak gerek. Akademisyenler için varsayımlarda bulunmak ve makaleler yazmak keyifli olsa da 14 Mayıs’ta nasıl bir imajla karşılaşacağımızı bilmiyoruz. Buradaki sorun başa gelecek hükümetin ne kadar pragmatik olacağıyla ilgili. Vakti geldiğinde en katı ideolojik siyasetler izleyen başkanların bile ne kadar pragmatik olabildiğini biliyoruz.
* Atomizasyon: Küçük modülleri daha küçük modüllere ayırma; parçalanma, dağılma.
Yorum Yok