Dünya yüzeyinde görülen ve teknik olarak çökme formunda isimlendirilen bu kademeli alçalma ya da ani batma, yumuşak çökeller yer değiştirdiğinde yahut yerin üzerine baskı uygulayan yükler tabanı daha derine ittiğinde meydana geliyor. Pek çok sebep olsa da, kentlerin kendi tartıları şimdiye dek nadiren incelenmiş.
HER YIL BATIYOR
Populer Science Türkçe tarafından aktarıyan yeni araştırmaya nazaran New York, göğe kadar yükselen binalarının tartısı altında yılda 1-2 milimetre batıyor. Birkaç milimetre kulağa fazlaymış üzere gelmeyebilir lakin kentin kimi bölgeleri çok daha süratli biçimde çöküyor. Hatta bu suratlar, tektonik levhaların buzulların erimesiyle tekrar üst çıktığı vakit gözlemlenen en yüksek suratlarla eşit seviyede.
Oluşan deformasyon, 8 milyondan fazla şahsa mesken sahipliği yapan bu düşük rakımlı kent için felaket manasına gelebilir. Bu yüzden bulgular, artan su baskını tehlikesine ve yükselen deniz düzeyi tehdidine karşı tedbirler geliştirilmesine yardımcı olabilir. Lakin kenti destek etmek için dev deniz duvarları inşa etmek hakikat karşılık olmayabilir.
ABD Jeolojik Araştırma Kurumu’nda çalışan yerbilimci Tom Parsons ve Rhode Island Üniversitesinde çalışan meslektaşları şöyle yazıyor: “Deniz, ırmak yahut göl kıyılarında inşa edilen her yüksek bina, gelecekteki sel tehlikesine katkı yapıyor. Makalenin gayesi da bu mevzudaki farkındalığı artırmak.”
Makale ayrıyeten insanların toplamda ne kadar çok şey inşa ettiğini akla getiriyor. Bilim insanları, 2020 yılı itibariyle insan elinden çıkan her şeyin, Dünya’da yaşayan her canlının kuru tartısına yakın olduğunu yahut bu ölçüsü çoktan geçtiğini kestirim ediyor. Binalar ve yollar, bütün ağaç ve çalılıkların toplamından daha ağır tutuyor. Plastikler ise hayvanların yükünün iki katına ulaşmış.
Yeni çalışmada Parsons ve meslektaşları, New York kentindeki 1 milyondan fazla binanın toplam kütlesini hesaplamış ve binaların 764.000.000.000 kilogram tuttuğunu bulmuş. Akabinde kenti 100 metreye 100 metrelik karelerden oluşan bir ızgaraya bölmüş ve bina kütlesini, yer çekimini de hesaba katarak aşağı istikametli basınç kuvvetine çevirmişler.
Araştırmacıların kestirimleri yolları, kaldırımları, köprüleri, demiryollarını ve New York kentinin asfaltla kaplı öbür alanlarını değil; yalnızca binaların ve içindekilerin kütlesini içeriyor. Yapılan yeni hesaplamalar, bu sınırlamalara karşın New York’un altındaki kum, alüvyon, kil göl çökeltileri ve ana kaya çıkıntılarından oluşan karmaşık yüzey jeolojisinin hesaba katılmasıyla yapılan evvelki çökme müşahedelerini düzgünleştiriyor.
Araştırmacılar bu alt katmanların davranışını modelleyerek, kil tarafından güçlü toprakların ve yapay dolguların çökmeye karşı bilhassa yatkınlık sergilediğini göstermişler: Aşağı Manhattan’daki örnek bir bölgede, orta kıymet 294 milimetreyi gösteriyor. Daha elastik topraklar inşaattan sonra eski haline dönerken, pek çok gökdelene destek olan ana kayaçlar o kadar kımıldamıyor.
Bu modelleri yerin yüzey yüksekliğini ölçen uydu datalarıyla karşılaştıran araştırma grubu, kent genelindeki çökme kestirimlerinin haritasını çıkarmış. Araştırmacılar, yer altı suyunun boşaltılması ve pompalanmasıyla birlikte artan kentleşmenin, New York’un batma sorununu daha da büyük bir hale getirebileceği ihtarında bulunuyor.
New York elbette batma sorunu yaşayan tek kent değil. Endonezya’nın başşehri Jakarta’nın çeyreği 2050 yılında su altında kalabilir. Kentin birtakım kısımları, yer altı suyunun çıkarılması sebebiyle yılda neredeyse 11 santimetre batıyor. Jakarta’da yaşayan 30 milyonu aşkın kişi artık kentin yerinin değiştirilmesi mümkünlüğünü göz önünde bulunduruyor yahut elektrikli otobüsleri tercih etmek üzere iklim aksiyonlarında daha fazla kararlılık sergiliyor.
New York ise gelecekteki su baskını tehlikesinde üçüncü sırada bulunuyor. Aşağı Manhattan’ın büyük bir kısmı, mevcut deniz düzeylerinin yalnızca 1 ya da 2 metre üstünde duruyor. 2012 (Sandy) ve 2021 (Ida) yıllarındaki kasırgalar da çoğunlukla asfalt kaplı kentte su baskınının ne kadar süratli gerçekleşebileceğini gösterdi.
“New York, dünya genelinde artış gösteren ve çöktüğü gözlenen kıyı kentlerinin simgesi konumunda” diyerek bitiriyor araştırmacılar. “Dolayısıyla dünya çapında, artan su baskını tehlikesini hafifletmeye yönelik ortak bir zahmetle karşı karşıyayız.”
2022 yılında dünya genelindeki 99 kıyı kenti üzerinde yürütülen bir çalışmada, alçalmanın aslında deniz düzeylerinin artmasından daha büyük (ya da en azından önemsenmeyen) bir sorun teşkil edebileceği keşfedilmiş. İncelenen kentlerin birçoklarında yer, deniz düzeyinin yükselmesinden daha süratli alçalıyor. Bu durum, kent sakinlerinin sel baskınlarıyla iklim modellerinde yansıtılandan daha erken karşılaşacağı manasına geliyor.
Hali hazırda tonlarca gökdelen inşa edilse de, gezegenimizin gelecekteki gidişatı değiştirilemez değil; sera gazlarının yayılımını azaltmak ise; ister yükselen denizler olsun, ister kasırgalar, gelecekteki tehlikeleri sonlandırmak için elimizde bulunan en yeterli şey.
Çalışma Earth’s Future bülteninde yayımlandı
Yorum Yok