Kurtuluş kolay olmayacak

– Sandıktan çıkan sonuca nazaran yurttaşı ve ekonomiyi nasıl günler bekliyor? Bir acı reçete bizi bekliyor mu?

Ülke enteresan bir seçim süreci geçirdi. Lakin ortaya çıkan siyasi yapı üstte bahsedilen usul da bir iktisat idaresine sahip olma ihtimalini de ortadan kaldırdı. Kısa periyot içinde Türkiye’nin süratli kaynağa muhtaçlığı olacaktır. Önümüzdeki turizm devri bu kaynakların bir kısmını sağlayabilir. Fakat sonbahardan itibaren kaynak gereksiniminin daha da görünür bir hale geleceğini beklemek gerekir. Bu müddet zarfında kurlardaki baskının da seçim öncesi periyotta olduğu üzere sıkı sürdürülemeyeceğini varsayım etmek sıkıntı olamasa gerek. Bu yüzden de enflasyonda geldiğimiz bugünkü seviyelerin üstünde oranlarla müsabaka ihtimalimiz de artmıştır.

Türk toplumu sahip olduğu refahtan vazgeçmeye ne kadar hazırdır göreceğiz. Çünkü ekonomik çıkmaz içine girmiş olan Türkiye’nin eninde sonunda bu gidişe dur demesi ve ortaya çıkacak birçok maliyeti de göğüslemesi gerekecektir.

Enflasyon yüksek kalmaya devam edecek

– Son 2 yıldır vatandaşın ana gündemi pahalılık ve yüksek enflasyon. Buradaki tabloyu nasıl görüyorsunuz, yüksek enflasyon ne kadar sürer?

Sanırım enflasyon bir mühlet daha ülke gündemini işgal edecek. Ondan kurtulabilmek kolay olmayacak. Lakin bu mühlet zarfında farklı bölümler üzerine yapacağı olumsuz tesirleri denetim edebilmek mümkün olabilir. Çünkü dünyada da enflasyon kıymetli yer işgal etmeye devam ediyor. Küresel seviyede yaşananlar enflasyonun tüm dünya da bir müddet “yapışkan” bir karakter göstereceği izlenimi ediniliyor.

Tüm bunların üstüne bir de ülkemizin kendine mahsus meseleleri var enflasyon konusunda. Fakat en değerli sorun, enflasyonla uğraş konusunda iktisat idaresinde kararlılıkla uygulanan bir siyasetin olmayışıdır. Hasebiyle “politikasızlık” problemlerin başında geliyor.

İkinci mevzu ise ölçüm ile ilgili sıkıntılardır. Gerçi bu sorun neredeyse tüm ekonomik datalarda var lakin enflasyon toplumun birçok kısmı bakımından kıymet arz ettiği ve gelir pazarlıklarına referans oluşturduğu için başkalarına nazaran bir diğer kıymeti var. Bugün TÜİK’in ilan ettiği resmi sayılara maalesef kimse inanmıyor. Hasebiyle bu türlü bir uğraşın başlangıcında, ölçümü yapacak kurma yönelik inancın süratlice inşa edilmesi gereklidir.

Bunların akabinde bir de enflasyonla çabayı yapacak kurumun öne çıkarılıp, Bankanın bu denli vakit maruz kaldığı kredibilite açığının acilen giderilmesi gerekmektedir. Bu gayretin muhatabı TCMB’dir. Ona bu uğraşta tanınacak siyaset bağımsızlığı ise enflasyona karşı yürütülecek gayrette atılması geren en değerli adım olacaktır. Mevcut siyasi anlayış buna ne derecede imkân verecek bilmek sıkıntı. Lakin yapılmadığında da enflasyon uzun müddet hayatımızda kalıcı olacaktır.

14 Mayısta yapılan seçimlerle tıpkı vakitte enflasyonla çaba iradesi gösterme konusunda son derecede samimi bir idarenin iş başına geleceği fikrine sahibim. Lakin yaşadığımız seçim süreci ve beraberinde iktidarın yaptığı harcamalar iktisatta var olan bozulmaları daha da şiddetli hale getirmiştir. Bu da seçim sonrası devirde harcamalar bakımından frene basma muhtaçlığını doğurmuştur. Çünkü enflasyona karşı uğraşta kamunun harcamalarının denetim edebilmesi kıymetli kriterlerden birdir. Bu yüzden seçim sonrası kıymette bütçe harcamalarının önceliklerini tekrar oluşturmak ve mevcut kaynakları oluşturulan bu yeni önceliklere nazaran harcamak yapılacak işlerin başında gelmektedir.

Enflasyonu düşürme konusunda Millet ittifakı iyimserdi

Anca Millet İttifakının bileşenleri enflasyonla uğraş konusunda iyimserlerdi. Bilhassa hazineden sorumlu olacağını argüman eden Bilge Yılmaz’a nazaran, iki yıl içinde enflasyonun denetim edilip, düşürülebileceğini söylüyor. Bu hususta neler yapacaklarını ise, gerek İYİP seçim bildirgesinde, gerekse Altılı Masa Mutabakat Metninde ayrıntılı olarak yazmışlardı. İktidar ise, bu bahiste rastgele dengeli siyasete sahip değil. Onun yerine kur geçişkenliğinin enflasyon üzerindeki tesirini denetim etmek istikametinde bir siyaset uyguluyor. Faizleri arttırmayarak TL’den kaçışları salt döviz satarak, son derecede maliyetli bir yolla kuru denetim edip, enflasyon üzerindeki tesirini de en aza indirmeye çalışmaktadır. Bunun ise ne kadar sürdürülebileceği kuşkulu. Bu siyaset sonucunda ülkenin döviz rezervleri tükendi. Hatta altın rezervlerinde bile erime ortaya çıktı son vakitlerde. Muhtemelen yeni periyotta bu siyasetten geri dönecektir iktidar da.

Ancak enflasyon konusunda ben biraz karamsarım. Çünkü enflasyon salt teknik bir sorun değil. Birebir vakitte siyasaldır de. Siyasi istikrarsızlıkların maliyeti büyük ölçüde enflasyon olarak karşımıza çıkmaktadır. Önümüzdeki periyotta değerli bir mahallî seçimler var. Bu seçimlerin iktidarın enflasyonu düşürmek için uygulayacağı siyaset seçenekleri konusunda elini bağlayan bir tesiri olacaktır. Buna ek olarak dünya çapında yüksek enflasyonun da bir mühlet daha sorun olmaya devam edecektir. Bu türlü bir ortamda enflasyonun süratli bir biçimde düşürülebileceğine inanmakta zorlanıyorum. Haksızlık etmek de istemem aslında. İktidarın bu türlü enflasyonu süratli düşürmek istikametinde kamuoyuna açıklanmış bir niyeti de yok. Bilhassa 14 Mayıs seçimlerinin akabinde girilecek olan ekonomik darboğaz beklentileri bu bahisteki beklentilerimizi gereğince karamsar yapmaktadır. Teknik olarak enflasyonu düşürebilmek mümkün olsa da, bunu siyasi maliyetlerinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Enflasyon ekonomik bir problemmiş üzere görünse de siyasetle olan bağı bugünlerde daha da bariz hale gelmiştir. Enflasyon düşürülemese bile, denetim altında tutulması zorunludur. Bu da doğacak maliyetleri birilerinin sırtına yüklemeyi gerekli kılar. Toplumun hangi bölümün bu maliyetleri yüklenmeye istek göstereceği ise siyasi bir tercihtir. AKP’nin bu denli vakit uyguladığı iktisat siyasetlerini dikkate alırsak, bu maliyetlerin büyük oranda dar gelirli ve fakirler tarafından yüklenilme ihtimali yüksektir. Elbette AKP iktidarı çok vakittir izlediği siyasetlerin yanlış olduğuna inanır ve onlardan radikal bir dönüşe imza atarsa ve doğan maliyetleri yüksek gelir kümelerinin sırtına yüklemeye karara verirse, o öteki.

Fiyatlar yüksek sviyesini koruyacak

– Enflasyonda kalıcı düşüş için hangi adımlar atılmalı, halkın eriyen alım gücünü bitirmek mümkün mü?

Enflasyon siyaset ile yakından bağlı. Bilhassa denetim edilirken, siyasi sonuçlar ortaya çıkıyor ister istemez.

Ancak ülkemizdeki enflasyonun teknik manada birçok kaynağı olduğu söylenebilir. Örneğin kur geçişkenliği çok yüksektir ülkemizdeki enflasyonda. Çünkü üretimimizin ithalata bağımlılığı fazladır. Bunun azaltılası için ülke üretiminin ithalata bağımlılığın büyük ölçüde azaltılması lazım. Bunun ise kısa vadede gerçekleştirilebilmesi mümkün değil. Bu hem “kur geçişkenliğini”, hem de “ithal enflasyonun” tesirini azaltıcı tesir yaratacaktır.

Öncelikle belirtmeliyim ki, fiyat istikrarı fiyatların düşmesi manasına gelmez. Zati yükselmiş olan fiyatlar bugünkü nominal seviyelerini büyük ölçüde koruyacak. En azından kısa periyotta bu türlü olacağı beklenebilir. Hasebiyle satın alma gücündeki düşüşü restore etmenin yegâne yolu gelirler üzerinden ve yeni bir “gelirler politikası” kurgulamakla mümkün olacaktır.

Bazen kaynak kahrına düşen iktisat idareleri satınalma gücündeki bu düşüşleri bir fırsat görüp, hanehalkının tüketim seviyelerindeki yeni seviyesi kabul edip, gelirleri o seviyede tutmak isterler. Bir bakıma istikrarla birlikte ortaya çıkacak gelir artışlarını hanehalklarına yansıtmayarak, ülkenin tasarruflarına dâhil etmek isterler. Ekonomik istikrar siyasetlerin genel maksatlarından biri budur. Tasarruf açığı bizim üzere ülkelerde kıymetli bir sorun olduğu için, hazır satınalam gücü de düşmüşken, bunun sağlayacağı, bir bakıma “zorunlu” olarak yapılan tasarrufları iktisatta gereksinim duyulan alanlara yönlendirmesi arzulanır.

Elbette bu türlü bir karar alınırken, “ihtiyaç duyulan alanların” hangilerinin olduğu siyasetçilerin belirleyeceği nitelikte bir karardır. Yani siyasetçi kısa devirde tasarruf edilebilecek kaynakların toplumun hangi gereksinimlerini karşılamaya yöneltileceğine karar verecektir. Bu da, o siyasi anlayışın tabanının talepleriyle olan bağına bağlıdır. Siyasetçinin yapacağı tercih ise, eldeki kaynakların satınalma gücündeki azalmanın telafisine mi kullanılacağı, yoksa bu kaynakları öteki bölümlere yönlendirmek için mi kullanılacağı ile ilgilidir. Bu kritik bir tercihtir ve tüm kamuoyu olarak iktidarın çok kısa mühlet sonra yapacağı bu tercihi dikkatle izleyeceğiz.

Millet İttifakı çok bir müddettir düşük gelirlilerin satınalma gücünde meydana gelen erozyonu telefi edici siyasetler uygulayacağını söylüyor. Bunun kamuoyuna ilan ettikleri mutabakat metnine de koydular zati. Bundan başka Sayın Kılıçdaroğlu da kamuoyuna yönelik birtakım görüntüler yayımlayıp, benzeri taraftaki vaatleri tekrarladı. Lakin 14 Mayıs seçimlerinde elde edilen sonuçlara bakılırsa, kamuoyunun bu türlü bir telaşının olmadığı anlaşılmıştır. Bu konuda yeni devirde iktidarın izleyeceği siyasetleri ve atacağı adımları dikkatle izlemekte fayda var. Bilhassa bu siyasetlerin kamuoyu üstündeki tesirlerini gözlemleyebilmek ve halkın taleplerini görebilmek bizim üzere iktisatçılar açısından değer arz edecektir.

Ancak şunu da belirtmekte fayda var. Devletin resmi istatistikleri bile emek ve sermaye ortasındaki gelir istikrarının son yıllarda önemli oranda bozulduğu göstermektedir. En son açıklanan gelir dağılımı istatistiklerinde de görüldüğü üzere 2021 yılında toplumsal transferlerin yüzde 3,7 oranında azaldığı, tıpkı devirde fiyat gelirlerinin ise yüzde 0,9 oranında azaldığı görülmüştür. Bu bozulmanın 2022 yılında da devam etmiş olması yüksek bir ihtimal. Bu etkiyi bu bilgilerin tabiatı gereği maalesef seneye görebileceğiz.

Öte yandan ülkenin gelir dağılımı bir evvelki yıla nazaran de çok önemli ölçüde bozulmuş durumda. 2020 yılında gelir dağılımı ölçümü Gini katsayısı 0,405’ken, 2021’de bu katsayının 0,415’e çıktığı görülüyor. Yeniden data kaynağımız olan TÜİK’e nazaran, en düşük gelir kümesindeki hanehalkları toplan gelirin yalnızca yüzde 6’sını alabilirken, yüksek gelir seviyesindeki yüzde 20’lik küme yüzde 48 hisse alıyor. Bu olağan üstü bir eşitsizliğin göstergesidir. Tüm bu aksilikler acil olarak bir gelirler siyasetinin gerekliliğine işaret etmektedir. İktidarın, vatandaşın gelirinde ve satınalma güçlerindeki azalmayı telafi etmesi mecburiyet haline gelmiştir. Yapılması gereken fiyatların bugün ulaştığı düzeyle uyumlu yeni bir gelirler siyaseti islemektir. Bugünkü siyasi konjonktürde bu yapılabilir mi?

Ancak bu mevzuda dikkate almamız gereken bir mevzuya da tekrar dikkat çekmek isterim. Burada bahsettiğimiz teklifler kısa devir siyaset uygulamalarıdır. Satınalma güçlerinde erozyonun telafi edilebilmesi ve bu hedefle uygulanan gelirler siyasetlerinin enflasyonist tesirler yaratmaması için orta ve uzun periyotta iktisadın üretim kapasitesini güçlendirici önlemlerin eş anlı olarak alınmasında fayda var. Bu yapılmadığında bahsi geçen gelirler siyasetlerinin sürekliliği tehlikeye girer ve siyasi olarak amaçlanan refah seviyesinin toplumun büyük kesitleri için temini zorlaşır.

Bu açıklamalarım akabinde önümüzdeki devirde enflasyonla gayret için gerekli şartlara dikkat çekmek isterim. Enflasyonla çabanın kime ve ne kadar maliyet çıkaracağına bağlı olarak bu çabaya istikamet vermek gerekecektir. Kamuoyundaki genel beklenti klasik çaba araçlarından faiz artışları yoluyla, direkt talep üzerinde kısıtlayıcı olmak en azından talep enflasyonunu denetim etmeye yeteceği istikametinde. Pekala, mevcut siyasi anlayışla bu yapılabilir mi?

Günümüzde enflasyonun en kıymetli kaynaklarından biri de “beklentilerdir” ve kamuoyu beklentilerinin berbatlaşması onların bugün aldıkları iktisadi kararlarda daha muhafazakâr davranmalarına yol açar. Garanti yararların peşinde satın alma gücünü muhafazaya çalışırlar. TL dışında öteki finansal araçlara yönelirler, TL’nin talebi azalır. Bu bir merkez bankasının görmeyi arzulamayacağı bir durumdur. Zati maksatları da bu duruma düşmemek için, TL talebini arttıracak itimadı oluşturmaya çalışırlar.

Vatandaş iktisat idaresine inanç duymaz ve bu sebeple TL’den kaçmaya başlarsa, para siyasetinin tesir alanını daralır. Bugün bankacılık sistemimizdeki mevduatın yüzde 50’den fazlası dövizdedir. Bu hiç bir merkez bankasını arzulayacağı bir durum değildir. Ekonomik istikrarı sağlamak için öncelikle para siyasetinin tesir alanının genişletilmesi lazım. Bunun içinde iktisatta TL talebinin artması gerekiyor. Bu sebeple faizler, inancın son derecede düşük olduğu bir ortamda TL’nin cazibesini arttıracak bir araç olarak düşünülmektedir. TL faizlerinin artması TL’nin dövize nazaran daha cazip hale getirecek ve talep artacaktır. Bu da merkez bankasının uyguladığı para siyasetinin tesir alanını genişletmiş olacaktır.

Ancak günümüzde beklentilerin yöneterek, faizler arttırılmadan da (ya da istenilen ölçünün altında arttırılarak da) TL’nin cazibesi arttırılabilir. Bunun için iktisat idaresine ve bu idarenin bağlı olduğu siyasi çerçeveye inanç kuraldır. Hatta bu türlü bir inancın tesis edilmesi, faiz artışı üzere toplumun bilhassa düşük gelirli bölümleri üzerine maliyet yükleyecek bir uygulamaya gerek duyulmadan bile iktisadi bireylerin TL’ye yönelmesi temin edilebilir. Hem de son derecede düşük siyasi maliyetleriyle.

Maliyetli faiz siyasetinin ekonomiyi istikrara kavuşturmada ve enflasyonla uğraş için elverişli bir ortam oluşturmak için iktisadi bireylerin beklentilerini yönetebilmenin birtakım şartları bulunmaktadır. Bunların başında beklentileri bağlayacağınız birtakım çıpaların oluşturulmasıdır. Bu hedefle Türkiye’nin üç alanda yerli ve yabancı yatırımcıların beklentilerini istikrara kavuşturacak çıpaya gereksinimi vardır.

Çok önemli sıkıntılarla karşı karşıyayız

– Bu çıpaları biraz açabilir misiniz?

Birinci çıpa siyasi istikrar. Kısa periyotta makroiktisadi istikrarın temin edilebilmesi için en çok muhtaçlık duyduğumuz şart budur. İktisat alanında alınacak kararların Parlamentoda oluşacak yeni yapıda, kamuoyunda çok fazla tesir yaratmayacak tartışmalar sonucunda alınmasının faydası olacaktır. Bu enflasyonla önemli olarak gayret etmeyi başına koymuş bir iktidar açısından önemli bir kararlılık gösterme vesilesidir. Siyasi iradenin uygulanan ekonomik siyasetin gerisinde olunduğu iletisinin hiç kuşkuya yol açmadan verilmesi gerekmektedir. Lakin bu bahiste yeni idarede bir niyet var olabilir mi? Pek emin değilim. Unutmamalı ki, 2001 öncesi uygulanan enflasyonla çaba siyasetlerinin başarısız olmasının bir nedeni de, o günkü koalisyon ortakları ortasındaki ahengin kaybolmasıdır. Bugün için Türkiye’nin karşı karşıya kaldığı sıkıntılar o günlerden çok da a ciddidir ve bu türlü bir ahenge o günlerden daha fazla muhtaçlık duyulmaktadır. Bu çıpanın yürütülmesi de iktisat idaresinin kendisinden fazla seçilecek olan yeni liderin göstereceği liderliğe bağlı olacaktır.

İkinci çıpamız milletlerarası ortaklarımızla uyumlu ve bir o kadar da istikrarlı memleketler arası bağlar. Türkiye iktisadının kısa periyottaki en kıymetli muhtaçlığı yabancı sermaye eksikliğini giderebilmektir. İster “sıcak” olsun, ister “soğuk”, her türlü yabancı sermayeye ülkenin muhtaçlığı var. Sanırım Türkiye iktisadının önümüzdeki devirde karşılaşacağı en değerli sorun sermaye kısıtıdır. Bu sermayenin, milletlerarası normalar çerçevesinde gelebileceği yegâne merkez Batıdır. Milletlerarası seviyede riskleri minimize edici bir dış siyasetin uygulanması yabancı sermayenin beklentilerini çıpalamak bakımından kıymetlidir.

Yabancı yatırımcıların sahip oldukları sermayeyi Türkiye’ye getirmeleri için gerekli şartların başında elbette ekonomik olarak daha bilinen, onların çok daha aşina oldukları usulde bir iktisat idaresinin ülkede olmasıdır. Kendi risklerini en aza indirebilmek açısından, aksiyonlarını yorumlamakta ıstırap çekmeyecekleri, şahsi olmayan bir iktisat idaresinin yanında, ilişkin oldukları kendi ülkeleri ile Türkiye’nin ilgileri de bu sermaye için kıymet arz edecektir. Bu türlü bir yapının ülkemizde uzun bir mühlet daha olmayacağı anlaşılmıştır.

Bunun yanında Türkiye’nin memleketler arası topluluk içinde nasıl bir bedel ve tedarik zinciri içinde yer aldığı da ehemmiyet arz eden bir bahistir. Çünkü ülkelerin milletlerarası münasebetlerindeki pozisyonu yalnızca askeri güvenlik öncelikleri üzerinde kurulamaz. Tıpkı vakitte ekonomik manada ülkelerin güvenliğini sağlayacak tedarik ve paha zincirlerindeki ülkelerle de istikrarlı ve yapan bağlar kurmak gerekmektedir. Bu açıdan Türkiye’nin dış bağlantılarının onun salt askeri güvenlik muhtaçlığına hizmet edecek biçimde değil, tıpkı vakitte ekonomik argümanlarını gerçekleştirebileceği ülkelerle iktisadi alanlardaki bağlarda de kapsayacak formda oluşturulması gerekmektedir. Örneğin 2001 sonrası periyotta Türkiye-AB münasebetleri bunun en hoş örneğini oluşturmuştur. Bugün için bu türlü bir çıpa yoktur.

Üçüncü çıpamız teknik bir çıpa olup, daha çok TCMB’nin bağımsız olarak belirleyeceği bir çıpadır.

Bu, TCMB’nin siyasetten bağımsız olarak belirleyip, yürüteceği para siyasetinin kolaylaştırılmasında fonksiyon sahibi olacak ve uygulamanın aktifliğini arttıracaktır. Bu mevzuda daha evvelce uygulanmış birçok çıpadan bahsedebilmek mümkün. Lakin 2001 sonrası uygulanıp, başarılı bir biçimde enflasyonun düşmesinde yararlı olmuş çıpa, enflasyon hedeflemesi olmuştur. Burada kıymetli olan Merkez Bankasının ilan ettiği maksadın güvenilirliğinin sağlanabilmesidir. Bunun yolu da daha şeffaf, daha hesap verebilir ve siyasi menfaatlerden arınmış bir para siyaseti idaresidir. Nihayetinde bu çıpayı Merkez Bankası siyasi olarak değil, teknik olarak belirleyecektir. Fakat ülkemizde son seçimlerin akabinde oluşan siyasi yapı içinde bu türlü bir çıpanın da oluşturulabileceğini düşünmüyorum.

Tüm bunları birlikte değerlendirdiğimizde muhtaçlık duyduğumuz en az üç değerli çıpadan yalnızca birini sağlayabilecek siyasi şartların ülkemizde oluştuğunu söyleyebilmek mümkün. O birincisinin de ne kadar ekonomik bir sonuç doğuracak biçimde kullanılacağı şüphelidir.

Yeni bir hukuk anlayışını oluşturmak şart

– Şu anda Türkiye iktisadının yaşadığı temel sorunlar nelerdir, bunları çözmek için hangi adımlar atılabilir?

Bu sorunun son derecede kapsamlı bir yanıtı hak ediyor. Anca iktidarlardan ülke iktisadını çağın gereklerine nazaran yönlendirmesini ve bu tarafta gerekli hukuku, siyasi ve ekonomik altyapı şartlarını oluşturması beklenir. Örneğin adil bir hukuk sisteminin kurulması bu şartların başında geliyor. Bunun için ülkemizde “yeni bir hukuk anlayışını” oluşturmak gerekiyor. Mevcudun pek işe yaramadığı, gelecekte de yaramayacağı görülüyor.

Buna ek olarak şahsilikten uzaklaştırılmış bir idare anlayışına geçişin de koşul olduğunu belirtmeliyim. Bunun ekonomik ve siyasi performansa yaptığı tüm aksilikler bir yana, Türkiye üzere bir ülkeye, iki yüzyılı yıla yaklaşan bir demokrasi arayışı içinde olan bir ülkeye pek de yaşayan bir idare biçimi değil bugünkü şeklimiz. Bir trilyon dolara yaklaşan gayri safi yurtiçi ulusal hasılaya sahip bir iktisadın şahsa dayalı bir ekonomik idareyle ilerleyebilmeleri mümkün değildir.

Buna ek olarak ülkemizdeki kurumların karar süreçlerinde aktifliğini arttırmak, bu kapsamda kuvvetler ayrılığını tesis etmek performansı yüksek bir idare modeli için zorunludur. Bu bakımdan büyük ölçüde kişiselleşmiş idare pratiklerinden kurumsallaşmış idare uygulamalarına geçmek ve bu bağlamda kurumsallaşmayı güçlendirmek gereklidir. Bu türlü bir model için elzem olan şart ise, şeffaf ve hesap verebilir olmaktır. Zati bu nitelikteki bir idare modeli de kuvvetler ayrılığı prensibine dayanarak icra edilebilir.

Kısa periyotta bu temel prensiplerden yola çıkarak ülke idaresinde alınan kararların aktifliğini arttıracak bu konularda değişikliklere gitmek gerekmektedir.

Ülke idaresinin yönetim prensiplerini belirledikten ve karar verme süreçlerini güçlendirdikten sonra, Türkiye iktisadında birçok sorun var tahlil bekleyen. Lakin bu sorunların tahlili birbirleriyle bağ. Örneğin gelir dağılımı sorunu AKP’nin 21 yıllın periyodundaki en makus düzeylere gelmiş durumda. Bunu bağımsız siyasetlerle çözebilmek mümkün değil. Çünkü sorunun temelinde görüyoruz ki, büyümesine karşın bu büyümenin nimetlerini tabana yayamayan bir iktisat idaresi var. Bu da büyük ölçüde o büyümenin nasıl elde edildiği ile ilgilidir.

Aynı halde enflasyon bugün için acil tahlil bekleyen bir başka değerli meselemiz. Enflasyonun uzun müddet yüksek seyretmesi ve kronik bir sorun haline gelmesine müsaade verilmesi var olan gelir dağılımı ve yoksulluk meselelerinin daha da kötüleşmesine yol açacaktır.

Listeyi bu biçimde uzatmak mümkün. Fakat dikkatlerde kaçırılmaması gereken bir noktaya bilhassa dikkat çekmek isterim. Türkiye iktisadında bir türlü bitirilemeyen cari açık meselesinin tahlili için de yeni periyotta samimi bir uğraş sarf etmek gerekiyor. Öncelikle hizmet ve inşaat çekişli bir büyüme modelinden uzaklaşmış olmak bu bahiste yapılması gerekenlerin başında geliyor.

İkinci konu endüstrileşmenin ve ülkenin ihraç gelirlerini arttırmayı amaçlayan bir endüstrileşmeye girişmek. Lakin bunu hususta seçici olmak ve ülkenin ithalat bağımlılığını azaltıcı bir strateji izlemek yerinde olacaktır. Fakat günümüzde bu mevzuda gidilebilecek çok alan yok maalesef. Bu yüzden cari dengeyi sağlamak için ithalatı azaltıcı bir endüstrileşme tercih edilebilecekken, asıl büyük katkı ihracatta katma paha arttırıcı üretim gerçekleştirebilmektir.

Son olarak belirtmekten yara gördüğüm bir mevzuda ülkemizin güç siyasetini gözden geçirerek, dışa bağımlılığını azaltmak.

Türkiye Batı’dan sermaye çekmek zorunda

– Seçim öncesindeki dört ayda Hazine 417 milyar TL’lik tarihi açık verirken, art kapıdan döviz ve altın satışlarıyla da Merkez Bankası rezervleri seferber edildi. Seçim sonrası Merkez Bankası rezervleri ve öbür açıklar nasıl telafi edilebilir?

Bu yeni periyotta beklentimiz Türkiye’nin yabancı sermaye piyasalarıyla entegre olup, sermaye çekmesi beklenmektedir. Seçim öncesi ekseriyetle Orta Doğu, Rusya ve kısmen Çin üzere merkezlerden mali kaynak sağlayan Türkiye’nin batılı sermaye piyasalarından kaynak çekebilmesi kıymet arz etmektedir. Lakin her iki piyasanın beklentileri birbirinden farklıdır. Doğu menşeili sermaye daha çok devlet denetimi altında mobilize edilirken, batılı sermayenin daha çok piyasa şartlarına nazaran ve piyasa iştirakçilerinin beklentilerine nazaran gerçekleşmektedir.

Piyasa beklentileri ise, daha çok piyasa sisteminin işlerliğini tehlikeye sokmayacak birtakım garantilere gerek duyar. Kişiselleşmemiş bir idare pratiği en kıymetli beklentidir. Akabinde hukuk garantisi ve iktisat idaresinde dünya ile koordine olmuş bir idarenin yer alması bu husustaki başka beklentilerdir.

Bu temel şartların sağlanması durumunda Türkiye’nin batılı merkezlerden sermaye çekebilme imkânı vardır. Sermaye girişinin sürat kazanması tıpkı vakitte TL’nin çok kıymet kazanmasını istemeyeceğini umduğumuz TCMB’nin rezerv biriktirmesi için de elverişli bir ortam sağlayacaktır. Esasen kısa periyotta bundan diğer deva de yok. Fakat bu sermaye akımlarında bir tıkanıklık yaşanırsa, ülkemizin memleketler arası mali kurumların takviyesine muhtaçlık duyabilir. En son seçimlerin akabinde ortaya çıkan siyasi yapı dilek ediğimiz ölçüde sermayenin batılı kaynaklardan temin edilmesinde eza çıkaracağa benziyor. Bu günden sonra yaşanacak gelişmeleri tüm ülke olarak ilgi ile izleyeceğimiz kesin. Ancak bu türlü bir sermaye girişinin olmamasının sonucu, ülkemizde önemli bir sakinlik tehlikesini gündeme getirebilir. Bilhassa bu seçim periyodu sırasınca uygulanan siyasetler ve verilen vaatlerin finansmanı ayrıyeten kamu ve genel olarak iktisat üzerine önemli bir maliyet yüklemiştir. Bunların finansmanı da dâhil olmak üzere Türkiye’nin dışarıdan sermaye gereksinimi beklenenden daha fazla olmuştur.