Koç Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İktisat kısmından Prof. Dr. Kamil Yılmaz, düşük faiz siyasetinin devam etmesi halinde döviz rezervlerindeki düşüşün süreceğini vurgulayarak, “Hali hazırda yarı kapalı durumdaki kambiyo rejiminin tam kapalı bir rejime dönüşümü gerçekleşecek. Bu da son 40 yıldır dünya iktisadıyla entegre olmuş Türkiye iktisadı için büyük bir kopuş ve refah kaybı manasına gelecek” dedi.
Depremin ekonomik maliyetinin 105 milyar doları bulacağını tabir eden Prof. Dr. Kamil Yılmaz ile iktisattaki son gelişmeleri konuştuk.
BAŞINDAN BERİ BİR MODEL YOKTU
- Enflasyonda beklenen düşüş yok. Piyasa faizi yüzde 50’yi aştı. Dış ticaret rekor düzeyde açık veriyor. Cari istikrar bozuldu. KKM faizleri özgür bırakıldı. İktisatta Türkiye modelinin geldiği noktayı nasıl değerlendiriyorsunuz?
Benim üzere bir çok iktisatçı başından beri ortada bir model olmadığını, büsbütün siyasi saiklerle ortaya atılan düşük faiz siyasetinin TL’nin kıymet kaybetmesine ve münasebetiyle da yüksek enflasyona yola açacağını söyleyegeldi. TL’nin kıymet kaybetmesiyle birlikte hükümet uygulanan siyasetin gerisinde bir model olduğunu, bu yeni iktisat modeline nazaran ihracatı teşvik ederek cari fazlaya ulaşılacağını argüman etti. Lakin ortadan geçen vakit içinde bu savın da gerçeklikle bir alakasının olmadığı ortaya çıktı. Kur artışından kaynaklanan rekabet gücündeki süreksiz artış ihracatı üç-beş ay üst çekse de, yüksek enflasyondan kaynaklanan maliyet artışlarının baskın çıkacağı ve ihracattaki artışın kısıtlı kalacağı açıktı.
Öte yandan hükümet tarafından dayatılan eksi gerçek faizler ve yüksek enflasyon beklentileri haneleri tüketim harcamalarını arttırmak zorunda bıraktı. 2022’deki büyümeyi yüklü olarak tüketim harcamaları sırtlandı. Birebir vakitte negatif gerçek faiz de özel kesimin mecburî yatırım harcamalarını öne çekmesini sağladı. 2021 sonuna hakikat kimi aylarda fazla veren cari istikrar 2022’nin tamamında açık verdi ve 2023’te cari açık artmaya devam ediyor.
Eksi gerçek faiz TL’den kaçışı hızlandırınca 2022 başında hükümet kamu bütçesine yüz milyarca liralık yük getiren Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) düzenlemesiyle günü kurtarabileceğini düşündü. Bunun yanında, TCMB, BDDK ve SPK üzere piyasa düzenleyici kurumlar çabucak hemen her gün hür piyasa iktisadının kurallarına açıkça ters düzenlemelerle özel kesimin döviz talebini yavaşlatmaya ve TCMB döviz rezervini artırmaya çalıştı. Fakat bu düzenlemelere, ve ihracatçılardan ve bankalardan zorla toplanan, dost ülkelerden rica minnet borç alınan on milyarca dolarlık döviz arzına karşın Merkez Bankası döviz rezervlerinin erimeye devam ettiğini görüyoruz.
BÜYÜK BİR REFAH KAYBI YAŞANABİLİR
- Bu gidişat nereye varır?
Sonuçta hükümet son bir buçuk yıllık siyaset uygulamasının sonuçlarından ders çıkarmadı. Hala yüzde 50’lerde dolaşan resmi enflasyon oranı önümüzdeki aylarda biraz düşse bile bu hükümet iş başında kaldığı sürece yüksek kalmaya devam edecek. Mehmet Şimşek’i bakan olması için ikna etmeye çalıştığı sırada bile sayın Cumhurbaşkanı düşük faiz siyasetinin gerçek olduğunu sav ediyor. Bu durumda hükümetin bu siyasetlerden vazgeçeceğini düşünmek de mümkün değildir. Düşük faiz siyasetinin uygulanmaya devam edilmesi durumunda ise döviz rezervlerindeki düşüş devam edecek ve hali hazırda yarı kapalı durumdaki kambiyo rejiminin tam kapalı bir rejime dönüşümü gerçekleşecektir. Bu ise son 40 yıldır dünya iktisadıyla büsbütün entegre olmuş Türkiye iktisadı için büyük bir kopuş ve büyük bir refah kaybı manasına gelmektedir. 14 Mayıs’ta oy kullanacak yurttaşların bu seçimde iktidarın kazanması durumunda Türkiye iktisadının dönüşü olmayan bir yola gireceğini bilmesi gerekmektedir.
MAKROEKONOMİK İSTİKRAR TEKRAR KAZANILMALI
- Seçim sonrası nasıl bir ekonomik tablo ile karşı karşıya kalacağız?
Seçim sonrası karşılaşacağımız tablo seçimi kimin kazanacağına bağlı. Seçimi (hem Cumhurbaşkanlığı hem de milletvekili) bugünkü hükümetin kazanması durumunda neler olabileceğini üstte ele aldım.
Hem Cumhurbaşkanı hem de milletvekili seçimini muhalefetin kazanması durumunda ise yılın ikinci yarısında makroekonomik istikrarın tekrardan sağlanacağını düşünüyorum.
Muhalefetin yani altılı masanın iktisat kurmaylarının üzerinde anlaştığı iktisat siyaset metninde iktidara gelmeleri durumunda ortodoks siyasetlere dönecekleri açıkça vurgulanmaktadır. Bu durumda Merkez Bankası’nın ve iktisat idaresinin başına liyakat sahibi tecrübeli uzman bireylerin gelmesini ve hali hazırda mevduat, kredi ve öbür faiz oranlarıyla hiçbir ilintisi kalmayan para siyaseti faizinin artmasını ve gerçek faizin kademeli olarak olumlu hale gelmesini bekleyebiliriz.
Aslında, para siyaseti faizinin epeyce üzerinde seyreden mevduat ve kredi faizleri yeni hükümetin ve merkez bankasının işini kolaylaştırması beklenir. Fakat, her ne kadar siyaset metnini açık olarak ilan etmiş olsalar da, parti üst seviye vazifelilerinin yapmış oldukları açıklamalardan muhalefet ittifakının iki büyük partisi ortasında iktisat idaresinin (merkez bankası dahil) başına kimlerin geleceği konusunda bir görüş birliği olduğunu söylemek mümkün gözükmemektedir. Bu da seçimi kazanmaları durumunda kısa bir müddet de olsa bir belirsizliğin baş göstermesi manasına gelebilir. Seçim sonrasında ortaya çıkabilecek bu meçhullüğü ortadan kaldırmak için millet ittifakının iktisat idaresinin başında kimlerin olacağı konusunda bir an evvel görüş birliğine varması ve mümkünse seçimden evvel bu mevzuda net iletiler vermesi gerekir.
Ek olarak muhalefetin kazanması durumunda uygulamayı düşündükleri para ve maliye siyasetini sarsıntı sonrası koşulları dikkate alınarak revize edilmesi gerekecektir. Sarsıntı öncesindeki ekonomik şartlara nazaran tasarlanan para ve maliye siyasetine nazaran enflasyonun iki yıl içinde tek haneye indirilmesi mümkündür. Lakin, zelzele sonrasında bölgede yapılacak ve 2023 ve 2024’te yıllık 30 milyar doları geçmesi beklenen kamu yatırım harcamaları nedeniyle tek haneli enflasyon gayesine ulaşmak için iki yıldan daha fazla mühlete gereksinim duyulacaktır. Kamu yatırımlarında zarurî olarak yaşanacak artış maliye siyasetinin sıkılaştırılmasına müsaade vermeyecektir. Enflasyonla çaba için faizlerin çok süratli bir biçimde yükseltilmesi ise kamunun yatırım harcamalarının finansmanın maliyetini ve vadesini olumsuz etkileyebilecektir. Bu yüzden muhalefetin tek haneli enflasyon amacına ulaşma müddetini 6 ay ila bir yıl ortasında bir uzatması gerekecektir.
Cumhurbaşkanı seçimini muhalefetin milletvekili seçimini de iktidarın kazanması durumunda ise gerekli ekonomik siyasetlerin uygulanması mümkün olmayacak, belirsizlik kaçınılmaz olarak artacaktır. Bu ise Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimlerinin 2024’te tekrarlanması manasına gelebilir. Bu alternatifin Türkiye iktisadı için olumlu olabileceğini söylemek mümkün gözükmüyor.
LİYAKATLI TAKIMLARIN GELMESİ ŞART
- Şu anda Türkiye iktisadının en temel sorunları neler, acil atılması gereken adımları sıralayabilir misiniz?
Şu an en büyük sorun hükümetin uygulamakta olduğu yanlış makroekonomik siyasetlerdir. Bir an evvel bu siyasetlerin terkedilmesi gerekmektedir. Aslında bu, 2001 krizi sonrasında muvaffakiyetle uyguladığımız fakat son on yılda büyük geri adımlar attığımız ve merkez bankası bağımsızlığı, bankacılık kesiminin faal bir biçimde kontrol ve düzenlenmesi ve kamu maliyesinin denetim altına alınmasından oluşan, makroekonomik kurumsal ıslahatların 20 yıl sonra tekrardan hayata geçirilmesi demektir. Türkiye iktisat fakat bu adımlar sonrasında tekrardan makroekonomik manada olağan bir iktisat olması için bu adımlar gereklidir.
Ekonomi idaresinde ve bilhassa de Merkez Bankası’nda liyakatli takımların misyona getirilmesi gerekmektedir. Merkez Bankası’nın atacağı para siyaseti adımları sayesinde nakdî transfer sistemine tekrar fonksiyon kazandırılacak, mevduat, kredi ve öbür faiz oranlarının birincil belirleyicisinin para siyaseti faizi olması sağlanacaktır. Böylelikle enflasyon beklentileri denetim altına alınabilecek ve enflasyon da önümüzdeki iki yıl içinde tek haneye düşürülecektir. Bununla birlikte üstte bahsettiğim TCMB, BDDK ve SPK tarafından uygulanan özgür piyasa iktisadının kurallarıyla çelişen düzenlemelerin de bir an evvel yürürlükten kaldırılması gerekmektedir.
YILIN İKİNCİ YARISINDA TL KAYIPLARINI TELAFİ EDER
- Yılsonu, büyüme, işsizlik, kur, enflasyon, faiz ile ilgili öngörü yapabiliyor musunuz, bu alanlarda ne çeşit riskler var?
Ekonomi siyasetlerinden kaynaklanan belirsizliğin seçim sonrasında bitmesi durumunda yıl sonu için öngörülerde bulunmak mümkün. Şu anda ise lakin şartlı öngörüde bulunulabilir. İktidarın seçimi kazanması durumunda neler olabileceğini üstte belirttim. Muhalefetin her iki seçimi kazanması durumunda seçimden iktisat idaresinin karar alma basamağına kadar geçecek birkaç haftalık belirsizlik periyodunda dolar kurunda yüzde 20’yi aşacak bir artış görülebilir. Fakat, iktisat siyaseti tedbirlerinin uygulanmasıyla birlikte belirsizliğin azalması, yabancı sermayenin kademeli olarak giriş yapması ve hasebiyle TL’nin yılın ikinci yarısında kayıplarının bir kısmını geri alması mümkün gözüküyor.
DEPREMİN MALİYETİ 105 MİLYAR DOLAR
- Deprem büyük bir yıkıma ve can kaybına yol açtı. Sizin de hesaplamanıza nazaran 105 milyar dolarlık bir maliyet yarattı. Bundan sonra yaşanılabilir kentler için nasıl bir kurgu ve dönüşüm gerekiyor? Maliyet nasıl karşılanabilir?
Deprem katiyetle bugüne kadar ülkemizin gördüğü en büyük yıkım ve can kaybına yol açmıştır. Sizin de söylediğiniz üzere yapmış olduğum ve BETAM tarafından yayınlanan ayrıntılı tahlilde zelzelenin stok ve akım üzerinden ulusal ekonomik maliyetinin 105 milyar doları bulacağını iddia ediyorum. Bu maliyetin yüzde 80’nin aşan kısmı bölgenin alt ve üst yapısında yine inşaat faaliyetlerini kapsıyor ve yüklü olarak kamu tarafından karşılanması gerekiyor. Bölgede yürütülecek tekrar inşa süreci bütün boyutlarıyla çok düzgün planlanmalıdır. Tekrar inşa sürecinin temel prensibi sağlam yer üzerinde, çağdaş toplumsal ömrün bütün boyutlarını kapsayan tabiatla uyumlu kentler kurmak olmalıdır. Bu prensiplerin uygulamada odunsuz hayata geçirilmesi halinden bölgenin bundan beş yıl sonra bütün Türkiye için ekonomik, toplumsal ve kültürel manada örnek bir çekim merkezi haline gelmesi mümkün olacaktır.
Depremin büyük yıkıcı tesirine karşın yine inşa için yapılacak ek yatırım harcamalarının 2023 ve 2024 büyüme suratlarını sırasıyla 1 ve 2 yüzde puan kadar üst çekmesi mümkün gözükmektedir. Lakin bunun olabilmesi için yapılacak ek kamu harcamalarının ekonomiyi rastgele bir darboğaza sürüklemeden finanse edilebilmesi gerekir. Bu ise lakin yurtdışından büyük çaplı sermaye girişiyle mümkündür. Eylül 2021’den bu yana uygulanan ve ekonomiyi daha kırılgan hale getiren para ve maliye siyaseti GSYH’nin yüzde 6’sını da aşabilecek yıllık borçlanma ihtiyacının finanse edilmesini muhakkak zorlaştıracaktır. Ortodoks iktisat siyasetlerine döneceğini ilan eden muhalefetin iktidara gelmesi durumunda ise yurtdışından çekilecek sermaye sayesinde kamunun ek borçlanmasının daha düşük maliyet ve daha uzun vadede sağlanması, böylelikle yine inşa sürecinin rastgele bir ekonomik kriz ya da darboğaz yaşanmadan tamamlanması mümkün gözükmektedir.
ABD’DEKİ KRİZ TÜRKİYE’Yİ DE ETKİLER
- ABD ve Avrupa’daki banka krizleri ve öteki ekonomik gelişmelerin Türkiye’ye yansıması nasıl olur?
ABD’de siyaset faizi ve uzun vadeli tahvil getirileriyle birlikte bankaların elindeki uzun vadeli tahvil fiyatlarının düşmesi bankaların bilançolarını olumsuz etkiledi. Portföylerinde yüksek ölçüde uzun vadeli tahvil tutan bilhassa küçük ve orta büyüklükteki bankaların olumsuz etkilenmesi ve hatta geçtiğimiz haftalarda olduğu üzere kimilerinin batması mümkün. Küçük ve orta büyüklükteki bankaların karşı karşıya kaldığı zorlukların bittiğini söylemek için çok erken. Önümüzdeki haftalar ve aylarda da bu bankalardan kimilerin soruna düştüğünü görmemiz mümkün. Ek olarak, pandemi sonrası periyotta uzaktan çalışmanın yaygınlaşmasıyla ABD’de ticari emlak bölümünde bir talep daralması yaşanıyor. Son günlere basında bu daralma sonucunda ticari emlak kesiminin borçlarını çevirmekte kahırlar yaşayabileceğine dair haberler artıyor.
Her iki gelişme de ABD mali dalında bir kriz yaratma potansiyeline sahip. O yüzden Fed’in faiz artışlarını önümüzdeki aylarda yavaşlatması ya da büsbütün durdurması gerekebilir. Gerçekten geçtiğimiz ay Fed yalnızca 25 baz puanlık bir artış yapmakla yetindi. Faiz artışlarının yavaşlaması global sermaye akışı üzerinde olumlu tesirde bulunabilir. Fakat muhalefetin iktidara gelmesi ve açıkladığı iktisat siyasetlerini uygulaması durumunda bizim bu sermaye akışından yararlanmamız mümkün olabilir.
ABD’deki bankacılık dalındaki meselelerin daha da büyümesi durumunda bir mali kriz ortaya çıkarsa bundan uygulayacağımız siyasetler ne olursa olsun olumsuz etkilenmemiz kaçınılmaz olacaktır. Yalnızca bu krize gerçek siyasetlerle yakalanmış olursak krizin Türkiye iktisadı üzerindeki tesiri daha da denetim edilebilir olacaktır.
Yorum Yok