Cumhuriyet gazetemizin 99. Kuruluş yıldönümünü kutlarken, 24 Nisan 2021 günü, Cumhuriyet Yayınlarından çıkan “Yabancı Evraklar Işığında Türk–Ermeni İlişkileri” kitabımla Cumhuriyet ailesinin muharriri olmak mutluluğuna eriştiğimi bir defa daha hatırladım. İzmir’deki iki Cumhuriyet müellifinden biri olarak, 11 Mart 2023 günü, Cumhuriyet Gazetesi imza günümde, yanımda Cumhuriyet müellifi Doç. Dr. Emin Elmacı vardı. Onun kitabının ismi da; “Mustafa Kemal ve Yunus Nadi” idi.
27 Mayıs 1915 günü gerçekleşen, “Geçici göç” yasasının bir kısmını, “Yabancı Evraklar Işığında Türk–Ermeni İlişkileri” kitabımdan aşağıya alıyorum.
Türkler, 800 yıl bir arada yaşayan Ermenilere, Fatih Sultan Mehmet, 1461 yılında, İstanbul’da Ermeni Patrikhanesinin açılmasına müsaade vermiştir. Türklerin, Sadık Millet unvanını alan, Ermeniler, 1839 Gülhane Çizgisi Hümayun’u ve 1856 Islahat Fermanı’ndan sonra Ermenilere Osmanlı İmparatorluğu devlet kademesinde daha fazla rol verilmeye başlanmıştır.
Islahat Fermanı’ndan sonra, Anadolu’da neler oldu? Ülkemizde, dostluk içinde yaşanırken, neden misyonerlerinin gayesi olmuştu. 1914 yılında ise, Anadolu’da; 707 yabancı okulu açılmış, Bu okulların Osmanlı içinde dağılımı şöyledir; 465’i Amerikan, 83’ü İngiliz, 72’si Fransız, 44’ü Rus (Beyrut), 24’ü İtalyan, 7’şer Almanya ve Avusturya, 3’ü Yunan.
Anadolu’da geri dönülmez acılar yaşanırken, Osmanlı Devleti cephelerde mevt kalım gayreti veriyordu. Kendi vatandaşları olan Ermenilerin bu davranışları, Osmanlı’nın savaşın başarılması için mahzur oluşturuyordu. 24 Nisan 1915 tarihinde, yürürlüğe konulan “Geçici Göç” (Tehcir) maddesiyle, öncelikle Osmanlı Hükümeti’ne karşı gelen ve düşmanla işbirliği yapan Ermenilerin kimliklerinin saptanmasına başlanmıştır. Bu maddeyle, savaş alanından uzaklaştırılması planlanan Ermenilerin, Suriye, Halep, Şam ve Filistin üzere Osmanlının savaş dışı bölgelerinde yerleşimi öngörülmüştür. Göç, acılarla gerçekleşir.
Ermenistan’ın 1918–1920 tarihleri ortasında birinci Başbakanı olan Ovanes Kaçaznuni, Ermeni gerçeğinin yanlışlarını o yıllarda görmüştür. ‘Büyük Ermenistan’ hayalinin gerçekçi olmadığını saptayan bu önder, Kaçaznuni’nin tehcir konusundaki tespiti çok değişiktir, okuyalım:
Meslektaşlarıma geçen hafta yaptığım sunumda; tarihi gerçekleri saptıranlara, yıllardır emperyalist ülkelerin oyununa gelenlerin, nasıl yalnız bırakıldığını bir daha hatırlatırken, Ermenistan’ın birinci Başbakanı olan Ovanes Kaçaznuni’nin kitaplarını okumalarını salık veririm. Gazetemiz sayesinde yurt dışında da okunan kitabımla, Cumhuriyet Müellifi olarak gurur duyarken, gazetemizin 99. Yılını kutluyorum.
7 Mayıs 2023
Ahmet Gürel
Atatürk Araştırmacısı
Yorum Yok